De nederige dimensie

Je kunt weten hoe een toneelstuk afloopt en toch het einde vrezen. En als dat gevreesde einde uitblijft toch met een knoop in je maag naar huis gaan. Dat overkwam me toen ik Shakespeares tragedie Othello zag bij Het Nationale Theater.

De synopsis: Jago maakt Othello met een reeks uitgekookte manipulaties wijs dat diens vrouw, Desdemona hem ontrouw is. Uiteindelijk zal Othello haar wurgen. In de versie van Daria Bukvic wordt de kleinheid van de omstanders scherp in beeld gezet. In beslag genomen door hun eigen agenda’s hebben ze niet in de gaten dat ze met hun daden het drama faciliteren dat Jago ensceneert. Bukvic laat zien hoe makkelijk we medeplichtigen worden als we onszelf niet besturen.

In de Volkskrant van 14 april 2018 heeft Yvonne Zonderop het over de ‘verticale dimensie’ in de context van haar heroverwegingen ten opzichte van het geloof. Als er iets groters is dan wijzelf maakt dat nederig maar ook geborgen. Nederigheid is een enigszins beladen woord omdat het onderwerping suggereert: het tegenovergestelde van autonomie. Maar een zekere mate van nederigheid biedt ruimte om iets niet te weten, gunt je tijd om ergens nog eens over na te denken, om te erkennen dat je nog wat te leren hebt zodat je kan besluiten de volgende keer iets anders te proberen.

In de lezing van Zonderop (Zon-der-op, mooie naam voor iemand die een licht zet op haar Godzoeken) maakt de overgave aan 'iets groters' nederig,  maar andersom werkt het denk ik ook: nederigheid maakt je bereid om de grootsheid van wat je omgeeft te zien en je eigen belang (en eigenbelang) te relativeren. Sterrenstof zijn we, en in het gunstigste geval een beetje leerbaar.

In de versie van Het Nationale Theater blijft Desdemona leven. Of toch niet? Een voor een roepen de medeplichtigen ons hun eenkoppige waarheid toe: “Othello heeft Desdemona vermoord!” Zij zit ondertussen soeverein en ademend op haar bed het tegendeel te bewijzen. Maar de toeschouwer twijfelt. Shakespeare dicteert immers de moord op Desdemona. De omstanders zeggen dat de misdaad is voltrokken. Bijna geloofde ik hen, tegen mijn eigen waarneming in. Bukvic’ oerknal liet me duizelig achter. En ook een beetje nederiger.